Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία της Eurostat για το 2023, τα νοικοκυριά στην Ελλάδα δαπανούν κατά μέσο όρο το 35,2% του διαθέσιμου εισοδήματός τους για στέγαση – το υψηλότερο ποσοστό στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτό περιλαμβάνει ενοίκια ή δόσεις στεγαστικών δανείων, λογαριασμούς κοινωφελών υπηρεσιών (ηλεκτρικό ρεύμα, νερό, θέρμανση) και άλλα πάγια έξοδα κατοικίας (π.χ. κοινόχρηστα, φόρους κατοικίας). Ο μέσος όρος στην ΕΕ ήταν περίπου 19,7% του εισοδήματος.
Δηλαδή ο μέσος Έλληνας/ίδα καταναλώνει σχεδόν διπλάσιο ποσοστό του εισοδήματός του για στέγαση σε σύγκριση με τον μέσο Ευρωπαίο. Οι επόμενες υψηλότερες τιμές καταγράφηκαν στη Δανία (25,9%) και τη Γερμανία (25,2%), που απέχουν αισθητά από την ελληνική περίπτωση . Σε πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες το βάρος στέγασης είναι πιο κοντά στο 15–20%. Για παράδειγμα, ο μέσος όρος των χωρών του ΟΟΣΑ δείχνει ότι περίπου 20–22% των δαπανών των νοικοκυριών κατευθύνεται στη στέγαση ποσοστό πολύ χαμηλότερο από αυτό της Ελλάδας.
Οι ενοικιαστές γενικά αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο βάρος στέγασης σε σχέση με τους ιδιοκτήτες, και αυτό ισχύει έντονα στην Ελλάδα. Ένας μέσος ενοικιαστής στην Ελλάδα δαπανά περίπου το 54% του εισοδήματός του σε έξοδα κατοικίας, ποσοστό υπερδιπλάσιο του ευρωπαϊκού μέσου όρου για ενοικιαστές (~31%). Ακόμα και τα νοικοκυριά που είναι ιδιοκτήτες κατοικίας στην Ελλάδα (συμπεριλαμβανομένων όσων πληρώνουν δόση στεγαστικού) δαπανούν περίπου 34% του εισοδήματός τους για το σπίτι τους, όταν ο αντίστοιχος μέσος όρος των ιδιοκτητών στην ΕΕ είναι γύρω στο 16%. Η Ελλάδα δηλαδή “κάνει πρωταθλητισμό” στην επιβάρυνση κόστους στέγασης τόσο για τους ενοικιαστές όσο και για τους ιδιοκτήτες.
Ενδεικτικά, σε χώρες όπως το Λουξεμβούργο ή η Ισπανία, οι ιδιοκτήτες δαπανούν μόλις ~12% του εισοδήματος για στέγαση, ενώ οι ενοικιαστές ~34–37%, και σε χώρες όπως η Μάλτα το βάρος είναι χαμηλό για όλους με μόλις 7% για ιδιοκτήτες και 12% για ενοικιαστές.
Το γεγονός ότι στην Ελλάδα ένα τόσο μεγάλο μερίδιο του προϋπολογισμού των νοικοκυριών απορροφάται από τη στέγαση οφείλεται εν μέρει στα σχετικά χαμηλά εισοδήματα (μετά την κρίση) σε σύγκριση με το κόστος στέγασης.
Τα στοιχεία στέγασης περιλαμβάνουν όχι μόνο το ενοίκιο ή τη δόση του δανείου, αλλά και πάγια έξοδα κατοικίας όπως οι λογαριασμοί ρεύματος, νερού, φυσικού αερίου, τα κοινόχρηστα και τα έξοδα συντήρησης. Οι αυξήσεις σε αυτά τα κόστη τα τελευταία χρόνια έχουν επιδεινώσει την επιβάρυνση. Σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, μετά την έναρξη της ενεργειακής κρίσης υπήρξε απότομη άνοδος των λογαριασμών: το διάστημα Ιουλίου 2022 έως Ιανουαρίου 2024 τα μηνιαία έξοδα στέγασης (συμπεριλαμβανομένων θέρμανσης, ηλεκτρικού, νερού και ενοικίου/δανείου) αυξήθηκαν κατά 10,2%, τη στιγμή που ο γενικός πληθωρισμός (ΔΤΚ) αυξήθηκε κατά 5,5%. Αυτό σημαίνει ότι βασικά πάγια κόστη κατοικίας (ιδίως ενέργεια και τόκοι στεγαστικών) αυξήθηκαν ταχύτερα από τα εισοδήματα, διογκώνοντας περαιτέρω το ποσοστό του εισοδήματος που απαιτείται για την στέγη. Συνολικά, η στέγαση αποτελεί το μεγαλύτερο κομμάτι του οικογενειακού προϋπολογισμού στα περισσότερα ανεπτυγμένα κράτη – όμως στην περίπτωση της Ελλάδας το βάρος αυτό είναι δυσανάλογα υψηλό σε σύγκριση με την υπόλοιπη ΕΕ και τον ΟΟΣΑ
Πηγές: Επίσημα δεδομένα Eurostat (έρευνα EU-SILC) για το 2023, ΟΟΣΑ Affordable Housing Database και Better Life Index, και στοιχεία της ΕΚΤ. Οι δείκτες αυτοί ορίζουν το κόστος στέγασης ως το σύνολο δαπανών για κατοικία (ενοίκιο ή τοκοχρεολύσια δανείου, λογαριασμοί ηλεκτρισμού-ύδρευσης-θέρμανσης, συντήρηση, φόροι κατοικίας) σε σχέση με το διαθέσιμο εισόδημα του νοικοκυριού.
ΕΛΙΑΜΕΠ | In focus – Housing cost for tenants and owners in the EU
How big is the household housing burden? Evidence from the ECB Consumer Expectations Survey